2022, een nieuw jaar met beste wensen, optimistische verwachtingen en nieuwe dromen. Eerstejaarsstudenten in de lerarenopleiding formuleerden hun nieuwe dromen enkele maanden terug al. Die hoopvolle verwachtingen las ik, midden september, toch in de bevraging die ik deed bij 134 eerstejaarsstudenten van Odisee Hogeschool, campus Aalst (44% de opleiding Kleuteronderwijs en 56% Lager Onderwijs) in het kader van een onderzoeksstage. Hoewel hun verwachtingen door de eerste voorzichtige stappen in het leraarschap bijgesteld kunnen zijn en sommigen de droom om leraar te worden (voorlopig) alweer hebben opgeborgen, blijven hun initiële verwachtingen relevant. Hoe kijken deze starters in de lerarenopleiding hun toekomst tegemoet?
1, 2, 3 START
Starten in het hoger onderwijs, een grote stap voor heel veel jongeren. Starten in een lerarenopleiding, nog gedurfder? In de politiek wordt veel benadrukt hoe belangrijk onderwijs is. In de media daarentegen is er bijna dagelijks wel iets over het onderwijs te vinden waar we meestal niet vrolijk van worden. Waarom kozen deze jongeren, misschien tegen de stroom in, wel met volle goesting voor een lerarenopleiding? En hoe kunnen we als lerarenopleider startend vanuit deze beelden en opvattingen hen begeleiden in het ontwikkelen van een uniek leraar-DNA?
Motivatie, overtuigingen en opvattingen
Hun motivatie tot het starten van de lerarenopleiding verrast niet: eerstejaarsstudenten willen heel graag met kinderen werken. De studenten deden in hun vrije tijd tal van ervaringen met het werken met kinderen op: meedraaien tijdens vakantiekampen, begeleider zijn bij een jeugdbeweging of training geven in een sportclub. Heel wat studenten hadden tijdens hun middelbare opleiding ook de kans om mee te draaien in kleuterklassen of kinderopvangverblijven. Mede vanuit deze ervaringen voelen ze zich gemotiveerd om leraar te worden en zien ze zich een toekomst in de onderwijssector weggelegd.
De realiteit leert echter dat velen, eenmaal afgestudeerd of verder in hun studie, toch niet in het onderwijs willen (blijven) werken (Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, 2014). Beginnende leraren staan voor veel uitdagingen, die vaak leiden tot het ervaren van een praktijkschok. Maar die is mee het gevolg is van de confrontatie tussen de ideeën en overtuigingen die de leraar over het beroep heeft en de realiteit van het beroep zelf (Kelchtermans & Ballet, 2002, p. 105).
Wie er mocht aan twijfelen, starters aan een lerarenopleiding hebben al overtuigingen. Uit de antwoorden op mijn bevraging valt af te leiden dat ze overtuigd zijn dat ze als leraar iets kunnen betekenen voor anderen. Enerzijds zien ze zichzelf een sleutelrol in de maatschappij vervullen. Anderzijds zijn ze zich bij de aanvang van de opleiding al deels bewust van de realiteitsverwachtingen van het beroep. Ze willen een goede leraar zijn door zich te ontwikkelen in de meeste kennis- en vaardigheidsdomeinen. En dit met een sterke aandacht voor de pedagogische en sociale dimensies. In staat zijn om een alternatieve uitleg of een alternatief voorbeeld te geven wanneer kinderen hen niet zouden begrijpen is een verrassende bijkomende uitdaging die studenten bij de start van hun lerarenopleiding formuleren. Ze verwachten daarin getraind te worden, net als in het motiveren van kinderen, al dan niet met specifieke gedragsnoden.
Dat starters aan onze lerarenopleidingen niet naïef zijn, is een goede zaak. Maar dat betekent ook dat wij als lerarenopleiders een latere praktijkshock van onze afgestudeerden niet zullen kunnen voorkomen door hen te ontnuchteren. We moeten hen eerder veerkrachtiger maken om om te gaan met de uitdagingen die ze op hun loopbaanpad zullen tegenkomen. Hoe kunnen we toekomstige leraren nu al helpen om later hun enthousiasme en hart voor kinderen te behouden als ruggengraat van hun veerkracht?
Slotbeschouwing
Ook na dit kleinschalig onderzoek willen we in Odisee, campus Aalst, doorwerken aan de ontwikkeling van een doorleefde en goed doordachte professionele identiteit bij de studenten. Om een goede en enthousiaste leraar te zijn en te blijven moet een leraar daar ook persoonlijke invulling aan geven, een eigen kleur ontwikkelen. Daarom is het van belang dat we binnen de opleiding ruimte creëren voor de aanstaande leraar om na te denken over waar zijn uniciteit ligt of in welke opzichten hij een leraar als geen ander is. Binnen de vernieuwde leergroepwerking willen we structureel de nadruk leggen op verhaal en reflectie. Vanuit deze verhalen en vaste reflectiemomenten kunnen de studenten aangezet worden tot extra inzicht in wie ze zijn als persoon en leren zich te verhouden tot hun beroep en omgeving. Op basis van ervaringen die zij opdoen in de opleiding, beroepspraktijk en reflectie daarop, vormen studenten hun professionele identiteit. Dit stuurt het maken van bewuste keuzes in hun leerroute, gericht op de latere loopbaan (Reekers, 2017).
Sofie Rottiers, onderzoeksstagiaire UGent (juni-november ’21) & startende lerarenopleider bij Odisee Hogeschool, campus Aalst
Bronnen
Flores, M., & Day, C. (2006). Contexts which shape and reshape new teachers’ identities: A multi-perspective study. Teaching and Teacher Education, 22(2), 219-232. https://doi:10.1016/j.tate.2005.09.002
Kelchtermans, G., & Ballet, K. (2002). The micropolitics of teacher induction: A narrative-biographical study on teacher socialisation. Teaching and Teacher Education, 18(1), 105-120. https://doi.org/10.1016/S0742- 051X(01)00053-1
Odisee Hogeschool [Website]. (z.d). Visie voor 2027. https://www.odisee.be/onzewaarden-onze-missie-onze-visie
Pauw, I., Van Lint, P., Gemmink, M., Jongstra, W., & Pillen, M. (2017). Een leraar als geen ander: Ontwikkeling van professionele identiteit van leraren door verhalen. Garant.
Pauw, W., & Jongstra, W. (2021). Een leraar met een eigen kleur. Ontwikkeling van professionele identiteit (1ste ed.). Gompel&Svacina.
Reekers, M. (2017). Professionele identiteit: omdat je toekomst op het spel staat! Hogeschool Rotterdam Uitgeverij.
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2014). Arbeidsmarktrapport prognose 2011-2015. Basisonderwijs en Secundair Onderwijs. Brussel: Departement Onderwijs en Vorming. Geraadpleegd op 1 januari 2019. dataonderwijs.vlaanderen.be/documenten/bestand.ashx?id=7586.
Afbeelding 1: poster-farbe-fingerabdruck-blume (pixers.pics)
Afbeelding 2: 3d-little-person-looks-for-something-picture-id493635181 (istockphoto)