Wat wil jij later worden? Leerkracht natuurlijk! Ik wil zijn zoals juf Sofie of meester Ahmed. Uitspraken als deze hoor je op veel speelplaatsen. Je hoort ze ook in de lerarenopleiding, wanneer leraren in spe vertellen in wiens voetsporen ze later zouden willen treden. Het is dan ook enorm belangrijk dat leerlingen zich kunnen herkennen in de leerkrachten die voor de klas staan. Helaas is er nog een lange weg te gaan op dit gebied. Meesters worden schaars, leraren met een migratieachtergrond zijn nog zeldzamer en naar leraren met een beperking zoek je best met een vergrootglas.

In het basisonderwijs zijn 80 procent van de leerkrachten vrouwen. Hoewel onderzoek aantoont dat dit geen negatieve effecten heeft op het leren van de leerlingen, bevestigt dit wel een aantal stereotypen. Vrouwen nemen zorgtaken op en mannen nemen de leiding. Het grootste deel van de leidinggevende functies in het onderwijs wordt immers nog steeds ingenomen door mannen. (Statistisch Jaarboek van het Vlaams Onderwijs 2022-2023, z.d.)

Slechts vijf procent van alle leraren heeft een migratieachtergrond. Dat staat in schril contrast tot het aantal leerlingen met een dergelijke achtergrond, vooral in grootstedelijke gebieden waar dit percentage tussen 50 en 75% ligt. (Statistisch Jaarboek van het Vlaams Onderwijs 2022-2023, z.d.) Gelukkig zijn er de laatste jaren lovenswaardige initiatieven gestart om de diversiteit onder leraren te vergroten, zoals de populaire Instagram-pagina ‘Meer kleur voor de klas’, die praktische adviezen biedt, en het project ‘Diverse leraarskamer’, dat drempels onderzoekt en aanbevelingen doet om jongeren aan te trekken tot een loopbaan in het onderwijs.

Resten de leerkrachten met een (functie)beperking. Volgens cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is dit de grootste minderheidsgroep ter wereld. Naar schatting heeft meer dan 16 procent van de wereldbevolking een beperking. Toch zijn er volgens de meest recente cijfers in Vlaanderen slechts 200 personeelsleden met een beperking in het onderwijs aan de slag (pakweg 0,01 procent van de ca. 16.000 personeelsleden).

Tim Van den Eynde, Elechien Cools, Matthias Leurs en Gilles Van Nieuwenhove, studenten pedagogische wetenschappen aan de KU Leuven, waren geschokt door deze cijfers en produceerden in het kader van het opleidingsonderdeel Onderwijs & Diversiteit, gegeven door prof. dr. Orhan Agirdag, een podcast om dit thema te verkennen. Hoewel onderzoek naar leraren met een beperking in het Nederlandse taalgebied quasi onbestaande is, suggereren enkele studies uit de VS en het VK dat deze leraren waardevol zijn voor leerlingen, omdat ze vanuit een ander perspectief kunnen helpen met problemen en als rolmodellen kunnen dienen voor leerlingen met een beperking.

Na een grondige literatuurstudie en input van verschillende andere vakken en professoren gingen deze studenten in gesprek met Olivier Claes Deschoemaeker, een laatstejaarsstudent aan de lerarenopleiding secundair onderwijs, UCLL, om de obstakels bloot te leggen die studenten met een beperking ervaren tijdens hun opleiding. Wat kunnen hogescholen doen om deze studenten beter te ondersteunen? Belangrijk is om de beperking onder ogen te zien, zowel tijdens de opleiding als tijdens stages. Hoewel studenten met een beperking niet bevoorrecht moeten worden, is het cruciaal om te erkennen dat zij op bepaalde momenten meer moeite kunnen ervaren. Olivier geeft  zelf aan dat hij heel sterk in zijn schoenen moet staan omdat hij voortdurend mentale en fysieke drempels tegenkomt. Het erkennen van deze extra moeite die personen met een beperking moeten doen, zou al een stap in de goede richting zijn. Erkennen kan gaan van het zelf ervaren (door bijvoorbeeld een dag in een rolstoel te zitten) tot het benoemen van die extra kracht die er nodig is.

Daarnaast is het essentieel dat de opleiding fysiek toegankelijk is. Ogenschijnlijk kleine zaken kunnen een wereld van verschil maken. Hoewel collegezalen meestal fysiek toegankelijk zijn, kan het voor studenten met een functiebeperking toch nog moeilijk zijn om naar de les te komen omwille van mentale drempels. Zo kunnen studenten met een motorische beperking moeten kiezen tussen thuisblijven of alleen vooraan in de aula postvatten. De rijen meer naar achteren waar de andere studenten postvatten zijn immers moeilijker of niet toegankelijk. Welke keuze ze in dergelijke situatie ook maken, ze bevestigen er hun ‘anders zijn’ mee, wat op zich een extra drempel is om contacten te leggen met andere studenten. Het fysiek toegankelijk maken is dus een eerste stap maar zeker niet de laatste. In dialoog gaan met de studenten met een functiebeperking is het meest fundamenteel.

Let wel, de ene beperking is de andere niet. Sommige beperkingen, zoals ernstige mentale stoornissen, zijn niet verzoenbaar met de functie van leraar. Andere beperkingen, doorgaans fysieke, zoals motorische beperkingen, zijn fundamenteel anders. Ze roepen veeleer de vraag op of we als samenleving bereid zijn om aanpassingen te doen aan onze onderwijsorganisatie opdat ook deze mensen de job zouden kunnen uitoefenen waar ze als kind van droomden en opdat de wereld van alle schoolkinderen verrijkt zou worden met een meer diverse groep van identificatiefiguren.

De podcast zelf kan je beluisteren via deze link. Je kan hem ongetwijfeld ook voor didactische doeleinden gebruiken.

Bronnen

Belga. (2016, 16 september). ‘Zorgwekkend weinig vrouwelijke schooldirecteurs’. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20160915_02470622

Instagram. (z.d.). https://www.instagram.com/meerkleurvoordeklas/

Ndombe, J., & Peeters, T. (Reds.). (2022). Diverse leraarskamer: Hoe krijgen we meer leerkrachten met een migratieachtergrond voor de klas? Geraadpleegd op 29 april 2024, van https://www.onderwijsantwerpen.be/sites/default/files/2023-08/Diverse%20leraarskamers%20-%20Meer%20leerkrachten%20met%20migratieachtergrond%20voor%20de%20klas%202022.pdf

Neca, P., Borges, M. L., & Pinto, P. C. (2022). Teachers with disabilities: a literature review. International Journal of Inclusive Education, 26(12), 1192–1210. https://doi.org/10.1080/13603116.2020.1776779

Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs 2022-2023. (z.d.). https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/onderwijsstatistieken/statistisch-jaarboek/statistisch-jaarboek-van-het-vlaams-onderwijs-2022-2023

Tal-Alon, N., & Shapira-Lishchinsky, O. (2021). Employing teachers with disabilities: A multifaceted prism of school principals’ ethical dilemmas. Educational Management, Administration & Leadership, 49(6), 940–957. https://doi.org/10.1177/1741143220921185

Vogel, G., & Sharoni, V. (2011). ‘My success as a teacher amazes me each and every day’ – perspectives of teachers with learning disabilities. International Journal Of Inclusive Education, 15(5), 479–495. https://doi.org/10.1080/13603110903131721