Als leiders van organisaties willen aankaarten hoe complex de problemen waarmee ze geconfronteerd worden zijn, beginnen ze anno 2024 over de VUCA*-wereld vol uitdagingen die een interdisciplinaire en cocreatieve aanpak vergen. Mart de Kruif, een vroegere topman van het Nederlandse leger, doet minder aan newspeak. Hij toont een kaart van Afghanistan die de verhouding tussen alle etnische groepen voorstelt in de periode dat hij daar NAVO-troepen leidde. Elke beslissing die hij er nam had ook moeilijk voorspelbare tweede-, derde- en zelfs vierderorde effecten. Een bevelhebber moet zich daarvan bewust zijn, maar mag er zich niet door laten verlammen. Niet beslissen is in dergelijke situaties vaak een zeer aantrekkelijke, slechte optie.

Ik zag hoe deze man er een zaal van duizend Nederlandse lerarenopleiders mee stil kreeg. Vreemd. Food for thought, ook voor Vlaamse onderwijsmensen.

Wat doe je als organisator als je iedereen wil doordringen van de ernst en complexiteit van de actuele onderwijsuitdagingen en hen tegelijk goesting wil geven om zelf tot de onderwijsverbetering bij te dragen? Het meest voor de hand liggende is dat je een onderwijsexpert vraagt. Maar je riskeert dan verdeeldheid te zaaien rond de analyse, in plaats van hoop en engagement. De Kruif mocht onwetend zijn over onderwijs, hij moest maar een sterke analogie kunnen suggereren tussen twee totaal verschillende werelden, de zijne in het Afghanistan van toen en die van het publiek, hier en vanaf nu.

Verrassend genoeg vertelde de Kruif heel weinig over Afghanistan, nog minder over het Nederlandse onderwijs, laat staan dat hij de parallellen ertussen expliciteerde. Dat liet hij aan de verbeelding van zijn publiek. Hij had zijn verhaal net zo goed op een landbouwbeurs of op een personeelsfeest van een groot bedrijf kunnen brengen, die er op hun beurt hun eigen oproep om samen in actie te komen in konden horen.

Een complexe kaart vol pijlen, wat sterke foto’s en woorden over verantwoordelijkheid dragen tot op het pijnlijke afscheid van moedige soldaten maakte mij mee ontvankelijk voor wat in wezen een klassiek discours over leiderschap was. Als toeschouwer dacht ik op dat moment niet dat nadelige onderwijsbeslissingen geen mensenlevens kosten. Ik voelde. Urgentie, nood aan leiderschap en een gedeelde visie. Het beoogde effect kwam via het hart binnen, niet via het hoofd.

Ex-topsporters en bekende coaches pakken wel vaker tegen betaling een publiek van bewonderaars in met een enthousiasmerende boodschap. Maar een militair, dat is durven. Het moet zijn dat de oorlog in Oekraïne ons wereldbeeld grondig overhoop heeft gehaald. Vredelievende lui associëren militairen blijkbaar niet meer met waanzin, maar met diep inzicht in complexe structuren en met moed.

Natuurlijk, het lerarentekort is zowel in Nederland als in Vlaanderen te lang te kortzichtig aangepakt. Het inderhaast creëren van een lerarenplatform, het aantrekken van niet gekwalificeerde zij-instromers of het versnellen van de benoeming zijn voorbeelden van beleidsmaatregelen van de laatste Vlaamse regeringen, waarbij men blind was voor de gevolgen op lange termijn voor de aantrekkelijkheid van het beroep of de onderwijskwaliteit.

Op dit punt worden analogieën bijzonder gevaarlijk. Iedereen kan zich bij het horen van De Kruif een ziener voelen. Maar voor iedereen die denkt had ik het al niet eerder gezegd en geschreven,  is er een andere die krak hetzelfde denkt maar op tegengestelde veranderingen in het onderwijs aanstuurt.

Je even laten meeslepen is fijn. Het kan jou en een groep rond jou in beweging brengen. Dan begint het pas. We moeten naar elkaar luisteren, onderwijsanalyses en -afspraken maken. In die fase zijn De Kruifs woorden van geen nut meer.

* VUCA: Volatile (volatiel, vluchtig, snel veranderend), Uncertain (onzeker), Complex & Ambiguous (ambigu, dubbelzinnig)

Co-voorzitter van Velov en lerarenopleider bij Odisee

foto: Pixabay, Ringrazia Humpty22. Ai generated.