375 miljoen euro! Vanuit het Vlaams Relanceplan [1] voorziet de Vlaamse Regering een smak voor het Vlaamse leerplichtonderwijs om van achterstand naar voorsprong te gaan op vlak van digitalisering. De coronacrisis heeft de nood aan ICT-middelen en aan een versterking van de digitale competenties voor de meest kwetsbare leerlingen pijnlijk blootgelegd. De verschillen zien we ook weerspiegeld op niveau van de scholen. De ene school zet al jaren actief en strategisch in op digitalisering, voor de andere school was digitalisering nog braakliggend terrein. Iedereen moést mee in tijden van lockdown en afstandsonderwijs, al was het badwater voor een aantal scholen ijskoud. Terug naar af na Corona? Hopelijk niet! De Digisprong [2] kan een sterke impuls zijn voor scholen om mee op de digitale sneltrein te springen en erop te blijven. We moeten dit toejuichen, maar mogen de lat ook niet te laag leggen. In een ruime definitie van ‘digitaal onderwijs’ [3] valt zelfs het klassikaal projecteren van een PowerPointpresentatie via een projector onder ‘digitaal onderwijs’.

Digitalisering in het onderwijs weerspiegelt die in de samenleving
De maatschappij is al sterk gedigitaliseerd. De loketbedienden van de bankfilialen zagen hun kerntaak overgenomen worden door computers. Winkellijstjes worden automatisch ingevuld door de koelkast of digitale assistent. Wie houdt thuis nog een papieren boekhouding bij terwijl alles in the cloud staat? Leerlingen kunnen niet vroeg genoeg voorbereid worden op deze digitale samenleving. Het is een prima zet van de Vlaamse Regering om leerlingen vanaf het vijfde leerjaar met een eigen toestel uit te rusten dat mee pendelt tussen thuis en school en om enkele toestellen voor gedeeld gebruik te voorzien in de kleuterklas. Toch moeten we opletten dat de ‘Digisprong’ geen ‘bokkensprong’ wordt. Er zijn immers valkuilen aan verbonden waarop we nu al best anticiperen.

Goed tellen
Worden er ook  voor de school toestellen voorzien zodat leraren er ook een mee naar huis kunnen nemen voor lesvoorbereidingen? Kunnen leerlingen en leraren hun laptop permanent binnen brengen en vervangtoestellen meenemen? In Hogeschool PXL werken we al sinds 2001 met BYOD. Wie herinnert zich nog de baseline: ‘De hogeschool met de laptop’? De laptopdienst is vandaag nog steeds een cruciale schakel voor het succes van het BYOD-project. We denken dat bij een jonger leerlingenpubliek de ondersteuningsnoden nog hoger zullen zijn. We mogen hierin ook de connectiviteit thuis en de technische ondersteuning van ouders ten aanzien van zoon of dochter niet vergeten. E-inclusie vergt de nodige aandacht van het schoolbeleid.

Een digisprong vraagt meer dan hardware
Na de Digisprong zal iedere klas een computerklas worden en iedere eet- of studiezaal een digitaal leercentrum. De pedagogische mogelijkheden groeien enorm, maar tegelijk zal de nood aan draadloze netwerken, bandbreedte en stopcontacten erg hoog worden. De schooldirectie zal hiervoor kijken in de richting van de ICT-coördinatoren. Die zien een enorme uitdaging en verantwoordelijkheid op zich afkomen. In kleine scholen zal de ICT-coördinatie veel meer een teamgebeuren moeten worden. In grotere scholen is dit vandaag al het geval. We pleiten voor een focus op het pedagogische. Immers, van zodra de wifi-verbinding stabiel is, alle leerlingen aangemeld zijn op de digitale leeromgeving en de projector naar behoren functioneert, moet de leraar in de klas vooral de juiste onderwijskundige dingen doen. Uit de laatste Vlaamse ICT-monitor [4] blijkt dat leraren moeilijk tot transformatie van hun pedagogisch-didactische aanpak komen, maar vooral de oude vertrouwde analoge aanpak proberen te kopiëren naar het digitale [5]. Kansen blijven onbenut. Scholen moeten investeren in pedagogische ICT-coördinatoren, dit in combinatie met een onderwijskundige visie op digitaal onderwijs en een sterke professionaliseringsstrategie. De ICT-coördinator die zich straks zowel het pedagogische als het technische aantrekt, wordt een witte raaf of misschien zelfs een utopie. Vicli, de Vlaamse ICT-coördinatoren Liga, pleitte vorig jaar in een open brief [6] nogmaals voor de erkenning van de ICT-coördinator in een apart en aantrekkelijk statuut. De taaklast voor de ICT-coördinator is nu al onhoudbaar. Voor de specifieke technische taken raden we scholen sowieso aan om zich te laten bijstaan door serviceproviders. De overheid kan scholen(groepen) ondersteunen in de vorm van onderhandelende raamovereenkomsten waarop men eenvoudig kan intekenen. Het nog op te richten expertisecentrum Digisprong heeft hierin een belangrijke rol te vervullen. De checklist Digisprong van Vicli [7] kan nu al scholen en ICT-coördinatoren ondersteunen in het succesvol maken van de Digisprong.

Lerarenopleidingen, deel van de oplossing
In de beleidsargumentatie van de Digisprong komen de lerarenopleidingen slecht uit de verf.

Lerarenopleiders missen de juiste ICT-competenties en vullen hun rolmodel op dit vlak nog onvoldoende in. Beginnende onderwijsprofessionals zijn niet gewapend tegen de praktijkshock en de digitale uitdagingen op het onderwijsveld. Een gerichte impuls is hier eveneens broodnodig. [2], p.7

Men baseert zich op de TALIS resultaten van 2018 [8] waaruit blijkt dat ICT slechts beperkt aan bod komt in de lerarenopleidingen. We willen benadrukken dat lerarenopleidingen vandaag hun rol opnemen in het opleiden van digitaal competente leraren. Alleen de manier waarop ze het doen kan verschillen. De ene gaat voor geïntegreerd in de vakken, een andere voor aparte modules of een combinatie van beide. Ook in bijvoorbeeld een leerlijn ‘onderzoekend handelen’, die op het eerste zicht niets met digitale competenties te maken heeft, komen digitale vaardigheden aan bod in bijvoorbeeld dataverzameling via online surveys. Het klopt wel dat lerarenopleidingen op professionele bachelorniveau in een standaardtraject van 3 jaren een breed gamma aan domeinen moeten behappen. Digitale competenties en ICT-ondersteund onderwijs zijn maar deeltjes van een groter geheel. Een specialisatiejaar kan soelaas brengen. PXL-Education kiest voor de vlucht vooruit en treft momenteel de voorbereidingen voor een Bachelor-na-Bachelor Digitaal leren. Het hoofddoel is om de digitale competenties van de leraar in de klas te versterken. Het curriculum van deze Banaba kan men via micro-credentials of integraal volgen. We geloven verder dat lerarenopleidingen belangrijke change agents kunnen zijn in het voltrekken van de Digisprong. Lerarenopleidingen zijn regionaal georganiseerd en leraren keren graag terug naar de plaats waar ze hun opleiding volgden.

We hopen dat bovenstaande suggesties kunnen worden meegenomen in de verdere operationalisering van de Digisprong om de opgedane ‘voorsprong’ niet snel weer kwijt te spelen.

De auteurs zijn allen verbonden aan Hogeschool PXL

Wouter Hustinx is onderzoekshoofd van het expertisecentrum PXL-Onderwijsinnovatie

Marc Hermans is departementshoofd van PXL-Education

Koen Vandenhoudt is lerarenopleider aan PXL-Education en voorzitter van Vicli.

Bronnen

[1] Vlaamse regering (2020). Relanceplan Vlaamse regering – Vlaamse Veerkracht. Geraadpleegd op 4 maart 2021 via https://www.vlaanderen.be/publicaties/relanceplan-vlaamse-regering-vlaamse-veerkracht.

[2] Vlaamse regering (2020). Digisprong. Van achterstand naar voorsprong. ICT-plan voor een kwalitatief digitaal onderwijs. Visienota.  Geraadpleegd op 4 maart 2021 via https://www.vlaanderen.be/publicaties/digisprong-van-achterstand-naar-voorsprong-ict-plan-voor-een-kwalitatief-digitaal-onderwijs-visienota.

[3] Vlaamse Onderwijsraad, Raad Hoger Onderwijs (2014). Advies over het digitaal leren in het hoger onderwijs. Geraadpleegd op 4 maart 2021 via http://www.vlor.be/digitaalleren.

[4] Heymans, P. J., Godaert, E., Elen, J.,  van Braak, J., & Goeman, K. (2018). MICTIVO2018. Monitor voor  ICT-integratie in het    Vlaamse onderwijs. Eindrapport van O&O-opdracht: Meting ICT-integratie in het Vlaamse onderwijs(MICTIVO). KU Leuven / Universiteit Gent. Geraadpleegd op 5 maart 2021 via https://www.mictivo.be/.

[5] Puentedura, R. (2014). SAMR: A Contextualized Introduction. Geraadpleegd via http://hippasus.com/rrpweblog/archives/2014/01/15/SAMRABriefContextualizedIntroduction.pdf

[6] Vicli (2020). Open Brief. Geraadpleegd op 4 maart 2021 via https://vicli.be/nieuws/open-brief

[7] Vicli (2021). Checklist Digisprong. Geraadpleegd op 4 maart 2021 via https://vicli.be/nieuws/checklist-digisprong

[8] Talis (2018). Teaching And Learning International Survey. Geraadpleegd op 4 maart 2021 via http://talis2018.be/resultaten/.