Midden september vond de Boekencheck plaats, een breed gedragen actie die in kaart wil brengen hoeveel kinderen bij het begin van het schooljaar nog niet over het nodige schoolmateriaal beschikken. Meer nog dan diagnosticeren wil de actie de bewustmaking in schoolteams verhogen en bijdragen tot oplossingen. Het LOP Aalst Secundair vond voor het tweede jaar op rij alle secundaire scholen bereid om mee te doen. Dit jaar gingen de scholen ook voor het eerst na hoeveel leerlingen ander noodzakelijk studiemateriaal missen. Dat was althans het opzet.

Op Vlaams niveau werd in theorie op vrijdag 15 september geteld, in Aalst op maandag 18 september. Vroeg tellen heeft als voordeel dat je als school snel kan ingrijpen. Het is voor niemand een goede zaak dat leerlingen noodzakelijk schoolmateriaal ontberen. Vroeg tellen heeft ook nadelen. Probeer als leraar tijdens je eerste lessen maar eens in te schatten of een leerling zijn boek thuis vergeten is, het besteld maar nog niet ontvangen heeft of het simpelweg niet heeft. Om een juist beeld te krijgen zou wellicht elke leraar meermaals moeten kijken wie geen boek op de bank heeft, waar hij er een verwacht; vervolgens de leerling discreet aanspreken of de collega die de bestelling van de schoolboeken monitort. Dat leerlingen sommige boeken hebben (of al hebben besteld) en andere niet, bemoeilijkt het tellen.

Leerlingen zonder boek kunnen moeilijker de les volgen, de leerstof instuderen en er goede toetsen over afleggen. Leerlingen die het boek wel hebben maar thuis vergeten zijn, kennen enkel dat eerste probleem. De facto is het boek niet bij zich hebben op school eerder een klein ongemak, zeker als de buur in de klas het boek wel bij zich heeft. Leerlingen zonder boeken vormen ook voor leraren een probleem. Hoe begeleidt hij tegelijk het leerproces van leerlingen met én zonder boeken? De ene leerling die op een toets een oefening verkeerd oploste kan hij zeggen dat hij de uitleg op p. 47 nog eens moet lezen en best zelfstandig de extra oefeningen op p. 70 maakt, voor zijn medeleerling die exact dezelfde fout maakte, maar niet over het boek beschikt, zal hij iets anders moeten verzinnen. Volgende les zitten ze terug samen voor hem.

Een goede leraar is niet alleen begaan met het leren van zijn leerlingen, hij wil hen ook helpen. Maar hoe? Als opvoeder kan hij de sloddervossen structuur aanleren, maar boeken toveren kan hij niet, hooguit wat kopieën. Een schoolaanpak dringt zich op. Enkele goede praktijken die ik daarover opving.

Leerlingen en ouders merken hier en daar op dat sommige aangekochte leermaterialen amper of niet gebruikt worden. Scholen zouden dergelijke leermiddelen van de lijst met verplicht leermateriaal moeten schrappen.

Distributeurs van schoolmateriaal zijn bedrijven met een winstoogmerk. Eigenlijk doen ze niet veel meer dan goedkoop leermaterialen aankopen en ze aan een duurdere prijs doorverkopen, plus verzenden. Wie niet betaalt, krijgt geen boeken, is hun regel, zoals je bij de bakker geen brood krijgt, als je er niet voor betaalt.

Als de school centraal materialen aankoopt, kan ze de kost drukken en ervoor zorgen dat iedereen bij aanvang van het schooljaar alles heeft, late inschrijvers misschien uitgezonderd. De prijs die een school per boek betaalt zal hoger liggen dan die die een bedrijf betaalt dat boeken in een nog grotere hoeveelheid aankoopt. Maar als de school goed onderhandelt, zal de prijs scherper zijn dan die die het distributiebedrijf aanrekent aan haar klanten, de ouders. De verklaring hiervoor ligt in het feit dat de school in de eindprijs geen eigen loonkost verrekent. Is boekhandel spelen een primaire taak van scholen? Nee, uiteraard niet, maar de scholen die zich een rol toekennen in het proces bewijzen er ouders een dienst mee.

Een klassieke tussenoplossing bestaat erin dat de school samenwerkt met een boekhandel die de bestelling afhandelt, maar de distributie aan de school overlaat.

Een invulboek kan maar één keer gebruikt worden door één leerling. Voor zover het al onderwijskundig verantwoord zou zijn, is het vanuit duurzaamheids- en sociale overwegingen oninteressant. Absurd wordt het als een zittenblijver hetzelfde invulboek opnieuw moet aankopen. Leensystemen waarbij generaties leerlingen na elkaar dezelfde boeken gebruikten en er een soort van leengeld voor betaalden, waren voor ouders veel goedkoper omdat de aankoopprijs door de achtereenvolgende gebruikers kon gedeeld worden. Het vergt controle-, stockage en facturatiewerk voor de school, maar het is het waard. Ik heb het als leerling nooit anders geweten. We hadden al eens een nieuw boek, maar vaker hadden we boeken waar al eerder hoofden boven hadden gehangen. Erin schrijven was strikt verboden, maar we vonden er al eens een balpentekening in. Een drama was dat niet.

Scholen kunnen ouders en leerlingen stimuleren leermaterialen weg te schenken. Er zijn ouders die kaften, computermuizen of rekenmachines over hebben en ze naar het containerpark zouden willen doen, terwijl andere er zouden moeten gaan kopen. Maar ik hoor dat er in allerhande weggeefkasten ook gevonden voorwerpen belanden en dat het een courante praktijk is er dingen in te leggen en uit te halen. Het is fijn om te horen hoe vanzelfsprekend leerlingen het blijkbaar vinden om er iets in te leggen en iets uit te halen.

Het ergste voor een leerling die een boek niet heeft of niet mee kan op schooluitstap is niet het gemis zelf, maar de schrik voor wat medeleerlingen en leraren zullen denken. Al het voorgaande maakt duidelijk dat een goede opvolging van leerlingen die leermiddelen missen belangrijk is. Scholen spreken hier en daar hun sociaal fonds aan, lenen studiemateriaal uit of zorgen voor noodzakelijke kopieën. Discretie is daarbij aangewezen.

Bronnen

Departement onderwijs (2023) Omgevingsanalyse van het beleidsdomein onderwijs en vorming.

Nota’s bij vergadering WG Ouders LOP Aalst (21/9/2023).

De Wilde, Johan (2023) Aalsterse secundaire scholen brengen opnieuw in kaart hoeveel leerlingen nog schoolboeken missen (Perstekst)

Foto: Ringrazia op Pixabay

Johan De Wilde

Voorzitter Velov & lerarenopleider bij Odisee